نقش قضا و قدر زندگی ما چیست؟

خداوند، به واقعیت های اتفاق افتاده، علم دارد و به عبارتی دقیق تر، واقعیت ها، مطابق علم الهی هستند و از این رو، به علم فعلی خداوند، تعبیر می شود. به گفته برخی، خداوند به آن چه انجام می گیرد، علم دارد و به گفته برخی دیگر، آن چه انجام می گیرد، مطابق علم خداوند است. در اصطلاح اهل فلسفه و حکمت، اولی را علم انفعالی و دومی را علم فعلی خداوند نامیده اند که خود، یکی از مراتب علم الهی است.

مرتبه بعد، لوح محو و اثبات می باشد که نسبت به اختیار و اراده خودمان و یا تغییر عوامل و شرایط، برخی حوادث اتفاق می افتد و ثبت می شود و برخی اتفاق نمی افتد و در هر دو مورد، اختیار و اراده انسان، مهم ترین عامل است؛ یعنی خداوند می داند که ما با اختیار و اراده خودمان، چه کاری را انجام می دهیم.

اگر خداوند، سرنوشتی را برای ما اثبات یا محو کند، اگر چه علم آن نزد خداوند است، اما این علم، با توجه به انگیزه ها و شرایط ما رقم خورده است. ما باید بدانیم که ما تنها در دنیا زندگی نمی کنیم و تنها اختیار و اراده ما، تعیین کننده نیست؛ بلکه اختیار و اراده دیگران و عوامل و شرایط دیگری نیز وجود دارد. البته در نسبت سنجی، رکن مهم، اراده و اختیار ماست که گاهی تا بیش از 90 درصد، تعیین کننده است.

در صورتی که ما انفعالی و سست برخورد کنیم، بدیهی است که عوامل و شرایط دیگران، بر ما تحمیل می شود؛ از این رو، ما نباید کوتاهی و سستی خود را به عنوان تقدیر الهی و قسمت، به شکل مخفی آن، به شمار آوریم و خودمان را مجبور، مقهور و افسرده بسازیم.

آن چه گفته شد، نظام عمومی برای مردمان است که به طور معمول، تلاش می کنند و تصمیم می گیرند و یا سستی و تنبلی می کنند و نتیجه تلاش یا تنبلی خود را می بینند. اولیای الهی و مؤمنان واقعی، که وظیفه خود را با همت و تلاش، به خوبی انجام می دهند، پیشرفت و نتیجه کار را به خدا می سپارند و خداوند متعال، علاوه بر تقدیر عمومی، لطف ویژه ای نسبت به آنان خواهد داشت و امور آنها را به خوبی، فراهم خواهد ساخت که این، تقدیر خاص الهی است

منبع: شهید مطهری، مجموعه آثار، ج 1، ص 381 - 395

ديدگاه شیعه در مورد قضا و قدر...